Nagły przeskok edukacji do onlajnu – spowodowany pandemią, przykleił etykietę metod i narzędzi pracy trenera/trenerki, facylitatora/facylitatorki do technologicznych aplikacji i procedur na platformach LMS (Learning Management System). Na pytanie: z jakich metod, narzędzi korzystasz? Od tamtego czasu słyszymy odpowiedź: Teams, Zoom, Canva, Forms, Mentmeter, Moodle itp… Podobne uproszczenie przykleiło się do stanowiska zwanego: Instructional Designer, które określa, że to osoba odpowiedzialna za projektowanie
szkoleń. Ale śledząc zadania Instructional Designer, głównie opierające się o popularny model ADDIE, który od 50 lat przenika z Uniwersytetu Floryda na wszelkie grunty  projektowania szkoleń, instruktaży można zauważyć braki w metodyce.

ADDIE to 5 stopniowy porządek dla budowania szkoleń.

A jak Analiza – tu z określeniem celów biznesowych, określenie profilu odbiorcy i celów edukacyjnych. D jak Dizajn – czyli projektowanie komunikacji wizualnej, materiałów; określenie programu i agendy, sposobów ewaluacji.
D jak Development – prototypowanie, uruchomienie ewaluacji, sprawdzanie wyników, usprawnienia techniczne kursu.
I jak Implementacja – zapisywanie uczestników na szkolenie, dystrybucja materiałów, monitorowanie pracy uczestników.
E jak Ewaluacja – czyli zbieranie wyników i ich analiza i raportowanie.

Mało w tym modelu edukacji – metodyki, jako takiej prawda? Zatem proponuję aby świadomie odróżniać porządek projektowania edukacji z koncentracją na formie przystępnej “do sprzedaży” usługi szkoleniowej od metodyki nauczania – nastawionej na zmianę zachowania, funkcjonowania w codziennym życiu uczestnika szkoleń. Niezależnie czy jest to edukacja formalna – “szkolna”, akademicka czy pozaformalna – czyli
szkolenia podnoszące kompetencje, umiejętności na kursach, szkoleniach także w E- learningu, B- learningu , kluczowa jest ścieżka jaką uczestnik podąża od zdiagnozowanego na etapie rozpoznania potrzeb, problemu czy braku w kompetencjach do osiągnięcia zakładanego rezultatu, efektu uczenia czyli nabycia nowej umiejętności czy kompetencji.

Projektując nauczanie kluczowym jest rozpoznanie potrzeb, określenie celów, dobranie metod i ewaluacja.

W tym artykule przyjrzymy się możliwym sposobom pracy z grupami, uczniami, klientami z nastawieniem na osiąganie celów, postawionych w odpowiedzi na zdiagnozowane potrzeby. Dla zbudowania konstrukcji teoretycznej wybrałam jedną z powszechnie znanych andragogom – specjalistom nauczania dorosłych, teorię określania celów, efektów nauczania opracowana przez zespół B. Blooma w latach 50 ubiegłego wieku a następnie weryfikowana i rozwijana. Proponuje ona układanie celów edukacji w sferze poznawczej, kognitywnej na 6 poziomach: Od zapamiętania, przez zrozumienie, dalej zastosowanie (użycie w praktyce) następnie analizę – rozkładanie na czynniki zależne, potem krytyczną ocenę – ewaluację i na koniec gotowość do tworzenia nowych jakości na bazie poznanych treści. Dwa ostatnie etapy mogą być zamienione kolejnością. Samą teorię Blooma rozwijamy w naszych Kursach, tu na blogu również na pewno będziemy do niej wracać, jednak teraz skupimy się na metodach pracy – które pozwalają realizować te cele. W ten sam sposób można przeprowadzić analizę metod pracy szkoleniowej dla innych popularnych teorii np. cyklu Kolba czy Mezirowa. Na ścieżce osiągania celów ( niezależnie od wybranej teorii) – niezależnie od ich poziomu (kolejności), konieczne są adekwatne metody pracy z uczniem, uczestnikiem szkoleń, klientem czy zespołem organizacji. Więcej w tym temacie znajdziesz w webinarach Projektowanie szkoleń szytych na miarę – Seria 3 webinarów

Ale jakimi metodami pracować w e-learningu?

Najczęściej używane są tradycyjne formy wykładowe: Wykład klasyczny, który pozwala przytoczyć maksymalnie dużo założeń teoretycznych – tu słuchacz, jest wyłącznie słuchaczem… i tą metodą możemy spodziewać się rezultatów na
poziomie zapamiętania. Nie ma gwarancji, że nawet pilny słuchacz zrozumie, to o czym słucha, nawet jeśli notuje. Ta forma jest niezwykle pakowna w przekaz treści – ponieważ jest
bierna dla ucznia i nie oczekuje od niego interakcji. Można zastosować wykład problemowy. Znów podajemy teorię, jednak w tej metodzie w rolach głównych występuje problem a teorie służą jego opisaniu, wyjaśnieniu czyli mają pomóc w zrozumieniu. Zatem to już drugi poziom celów edukacyjnych, jeśli będziemy trzymać się propozycji Blooma.

Atrakcyjną formą wpisującą się w wykład problemowy może być metoda Case Study Teaching – gdzie prowadzący pokazuje problem, rozkłada go na czynniki, analizuje, przedstawia wnioski i ilustruje danymi i teoriami, które są zasadne dla zrozumieniu zjawiska. Możemy również w pracy on-line wykorzystać wykład konwersatoryjny. Przedstawić problem a następnie poprzez pytania do słuchaczy i od słuchaczy aktywnie wprowadzać nowe treści stawiając hipotezy i szukając argumentów merytorycznych na weryfikację bądź falsyfikację przyjętych wyjaśnień. Formy wykładowe są trudną metodą nauczania, dlatego, że słuchaczom grozi zanudzenie jeśli wykładowca, nie sypie przykładami z rękawa a jego sposób komunikacji np. głos intonacja nie są przyjemne dla ucha.

Dlatego jeśli korzystasz z wykładu, koniecznie zadbaj o proste przykłady, ilustrujące praktyczne zastosowanie treści o których mówisz, zadawaj pytania – nawet jeśli pracujesz e-learningowo i nikt ci nie odpowie, to stosuj je jako przerywniki retoryczne, które angażują umysł słuchacza do pracy. Stosuj metafory, analogie łączące złożone teorie, które są nowe dla słuchacza z jego praktycznym doświadczeniem. Forma wykładowa najdalej sięgnie do celu jakim jest zrozumienie. Dlatego jeśli obiecujesz swoim słuchaczom praktyczne zastosowanie teorii w praktyce, nie osiągniesz tego wykładem.

Inne tradycyjne metody podawcze, do przekazu wiedzy, które wykorzystasz w pracy online to:

● Ćwiczenia pisemne: Uczący się korzystają z materiałów pisemnych do nauki.
● Lektury: Uczący się czytają książki, artykuły lub inne źródła informacji.
● Prezentacje: Wykorzystywanie multimedialnych prezentacji, aby przekazywać wiedzę.

Proste metody interaktywne:

● Dyskusje grupowe: Uczący się uczestniczą w otwartych dyskusjach na temat materiału edukacyjnego.
● Prace w grupach: Uczący się pracują razem nad projektami lub rozwiązywaniem problemów.
● Studia przypadków: Analiza rzeczywistych przypadków i sytuacji edukacyjnych.
● Zadania praktyczne: Wykonywanie praktycznych zadań i ćwiczeń w celu zdobycia umiejętności.

Jeśli ważnym jest dla Ciebie praktykowanie i ćwiczenie zastosowania proponowanego przez Ciebie rozwiązania, strategii, schematu postępowania w praktyce koniecznie zaproponuj formy aktywne, warsztatowe, eksperymentalne. Pamiętaj aby zorganizować ten proces podczas szkolenia, a nie po szkoleniu. To podczas pracy z Tobą uczestnik ma doświadczać i praktykować. Nie w formie pracy domowej – wtedy nie masz gwarancji, że wykona zadanie. Nie zobaczysz czy wykonuje ćwiczenia, stosuje metodę poprawnie. Koniecznym jest dobra instrukcja postępowania, a potem monitorowanie procesu. Ważnym jest aby na tym etapie modelować pożądane zachowania uczestnika. Czyli pokazywać mu wzory postępowania, przykłady. Omawiać proces postępowania. A ponieważ jest to pierwszy krok dla ucznia z przechodzenia od “nie potrafię” do “potrafię” ważnym będzie Twoje wsparcie, motywowanie i konstruktywny feedback jak poprawiać jakość, efektywność w trenowanej umiejętności. Ścieżkę e-learningu w kursach VOD trenerskich przejdziesz w Kursie 1 Stopnia i Kursie 2 Stopnia

Na tym etapie zasadne będzie wykorzystywanie eksperymentów w nauce.

Również odtwarzanie eksperymentów naukowych – które nie tylko sprawdzą się w naukach technicznych, ale również w eksperymentach społecznych, psychologicznych.
● Symulacje: Tworzenie sytuacji symulacyjnych, aby nauczyć się reagować na różne scenariusze.
● Drama: wchodzenie w role i próbowanie nowych zachowań.
● Laboratoria, warsztaty pracy, które koncentrują się na sposobie wykonania zadania a w mniejszym stopniu na ostatecznym rezultacie.

Ponieważ trening czyni mistrza, dzięki powtórzeniom nasz uczeń ma szansę, wytrenować nowe mechanizmy działania. Wskazany będzie tu porządny instruktaż np. stanowiskowy, training on the job, job shadowing. Trzeci poziom celów edukacyjnych określony w taksonomii Blooma jako “zastosowanie” na pewno stanowi wyzwanie w E-learningu, nauce na odległość. Ale jeśli skoncentrujemy projektowanie sytuacji edukacyjnych, które zostaną przeprowadzone wirtualnie np. poprzez wykorzystanie gier symulacyjnych, czy technologii VR która daje ogromne możliwość to nie tylko przeprowadzimy uczestników przez zastosowanie, ale otworzymy szerokie bramy do analiz, oceny czy kreacji.

Jeśli uczestnicy nabyli już nową umiejętność i korzystają z niej, to czas na analizę – i szukanie przyczyn, skutków, czynników wpływu czy determinantów.

Tu sprawdzi się metoda projektów, gdzie członkowie zespołu korzystają z nabytych
umiejętności. W formie online, w czasie rzeczywistym mogą być to warsztaty z wykorzystaniem interaktywnych technologii, dla współpracy zdalnej w czasie rzeczywistym. To właśnie narzędzia, które podpowie nam Instructional Designer: mamy aplikacje takie jak Miro, Mural, które pozwalają na komunikację w pracy projektowej. Czy aplikacje służące do komunikacji zespołowej i organizacji pracy np. Trello, Asana – które pomogą zaplanować pracę i ułatwią monitoring jej realizacji.

Ale to narzędzia pracy, wykorzystane w celach nauki. A nie metody nauczania. Jeśli chcesz podnieść emocje uczestników, zburzyć ich spokój i masz mocne nerwy aby liczyć się z buntem uczestników (co również możesz wykorzystać jako zjawisko edukacyjne) możesz pracować prowokatywnie, eksperymentem w formie analizy krytycznej. Przedstawić uczestnikom problem do rozwiązania. I obserwować jak sobie z nim radzą, z czym się męczą, czego jeszcze nie rozumieją, co jest trudne. Następnie omówić proces, poprosić o opisanie istotnych czynników, czy punktów krytycznych… omówienie jakich zasobów, jakiej wiedzy, umiejętności brakuje uczestnikom aby rozwiązać złożony problem a następnie pokazać jakie formy pracy, modele rekomendujesz w podobnych sytuacjach. Etap analizy to metody pracy Learning by doing – oparte o doświadczenia.

Na etapie analizy czy ewaluacji znakomicie sprawdzą się podejścia Problem Based Learning, Challange Based Teaching. Które stawia problem i rozkładanie jego na czynniki pierwsze jako clue praktycznej edukacji. Następnie uczniowie sami określają jakiej wiedzy potrzebują, jakich umiejętności aby dany problem rozwiązać. Bardzo pomocnymi metodami są debata – skoncentrowana z twardych argumentach, dyskusja moderowana, dążąca do wymiany spostrzeżeń, wniosków czy burza mózgów – która pozwala przedstawić nawet najbardziej szalone pomysły bez wstępnego torpedowania co zagraża odrzuceniu niestandardowych rozwiązań. W końcu największe odkrycia nauki rodziły się w kontrowersyjnych warunkach. Dyskusja poprzez usystematyzowaną strukturę pozwala wypowiedzieć się każdemu, na tych samych zasadach i warunkach – chodzi tu zarówno o czas i formę.

Aby dyskusja przebiegała merytorycznie, bez prywatnych przytyków warto poprowadzić ją z koncentracją na argumentach (szerzej o tym w Kursach trenerskich) Etap analizy, ewaluacji powinien prowadzić do wniosków, podsumowań i decyzji. Tu warto skorzystać z metod facylitacji, które są zbiorem technik zaczerpniętych z zarządzania, pedagogiki, socjologii, psychologii, czy ekonomii które pozwolą usystematyzować zdobytą wiedzę, nadać im rangę w zakresie rozwiązywania danego problemu, określić ryzyka dla wykonania zgodnie z badanym modelem i w końcu podjąć uzasadnioną decyzję, w oparciu o merytoryczne dane. Takich technik analitycznych, planistycznych jest wiele ( znajdziesz je w Kursie VOD Kurs Metody i narzędzia pracy szkoleniowców i facylitatorów

Są to metody takie jak: Dlaczego – Dlaczego (5 Why) , 6 W (What, Where, When,

Who, What If, Why) Metody porównywania i zestawiania np. Analiza pola sił. Formy graficzne dla map myśli np. Pert, czy diagram Ishikawy. Jeśli Twoi słuchacze rozłożyli już teorie na czynniki pierwsze, potrafią ją stosować z uwzględnieniem zmiennych warunków aplikacji i implikacji, sprawnie operują w rozwiniętych umiejętnościach i zaczynają jawić się one jako nabyte kompetencje – czyli wiedza i umiejętności, wytrenowane doświadczalnie. Warto wynieść edukację na poziom syntezy, kreacji. To ten proces, kiedy student wieńczy swoją naukę akademicką pracą magisterską: gdzie wykorzystuje całą swoją wiedzę i umiejętności do zaprojektowania i realizacji badań nad postawioną hipotezą, które pokażą nowe wnioski dla danej dziedziny, dyscypliny naukowej,.

Ale na szczęście nie tylko tak obszerne i kompleksowe procesy edukacji prowadzą adepta do twórczego działania. Jeśli uczysz piec torty, to w końcu Twoi uczniowie zaczną “bawić się” i modyfikować przepis, zgodnie z ich preferencjami. Gdy uczysz konstrukcji robotów, to zapewne marzysz o tym aby w to Twój uczeń/ uczennica zaprojektowała taką maszynę, jakiej dotąd na rynku nie było. Jeśli uczysz kodowania, to czekasz na linijkę autorskiego kodu, który rozwiązuje problemy systemów IT. A jeśli twoją domeną jest marketing, to zwieńczeniem powinna być opracowana i zrealizowana autorska strategia marketingowa Twojego ucznia.

Na tym poziomie, Twój uczeń nie potrzebuje już nauczyciela.

Potrzebuje mentora, który pomoże mu postawić krytyczne pytania. Coacha, który pomoże zdefiniować osobiste motywy do działania i kierunki dalszego rozwoju. Tu, nauka przeniesiona jest w środowisko, które korzysta z produktów twórczości, używa ich w sposób praktyczny i weryfikuje, krytykuje. To ten moment kiedy uczeń przerasta nauczyciela.